O Ribeiro dende O Ceo
Autor das fotografías : Carlos Miguel Menacho García
Mapa de situación. Sacado de Google Earth.
Mapa copiado do libro DX, Dicionario Xeográfico ilustrado
de Galicia. Tomo 22.
Sobre o topónimo
Ribadavia, resumo o traballo de Frutos
Fernández no seu libro Nomes do Ribeiro (1) "...como é
ben sabido, ven do latín ripa aviae ´ribeira do Avia´. Convén aclarar
que nun principio, como en tódolos ríos, esta denominación correspondía ás
vilas que se atopaban na súa ribeira. Frutos pon como exemplos dúas
citas documentais, unha do ano 966 dun diploma dos Tombos de Sobrado e outra
de 985 doutro de Santiago nos que o topónimo figura como "ripa Avie". "...A partir de
mediados do século XII, comenzamos a ter noticias do Burgo de Ripa Avie.
Eses burgos eran poboamentos onde se asentaban grupos de comerciantes e
artesáns, case sempre cerca dunha fortaleza construida por algún nobre
feudal...A primeira referencia de Burgo de Ribadavia nun fuero
de Fernando II do ano 1164...e nun documento de Oseira do ano
1170...". Poucos anos más tarde entre 1213 e 1271 xa aparece o
nome sin a definición de Burgo. Frutos pon varios exemplos. E conclúe: "...o nome de Ribadavia,
corresponde ó do antiguo Burgo Ripa Avie, que naceu entre
finais do século XI e principios do século XII. A importancia da Vila fixo
que pronto o nome se desprendese da definición de Burgo, feito que sucedeu
en paralelo á formación do nome composto Ripaavie que de seguido
evoluciona a Ribadavia...". Esta forma definitiva comeza a aparecer
de xeito continuado desde principios do século XIII.
No estudo deste topónimo e doutros moitos do Ribeiro,
Frutos Fernández sempre anota os que aparecen na comarca e a frecuencia con
que os atopamos en Galicia, tamén da conta da documentación histórica do
topónimo e das distintas interpretacións do significado. Logo, atendendo
tanto á etimoloxía como a realidade xeográfica e histórica do lugar, emite a
súa opinión ó respecto. Recomendamos o libro, un traballo marabilloso..
Mapa copiado do libro DX, Dicionario Xeográfico ilustrado
de Galicia. Tomo 22.
Sobre o topónimo Ventosela, farei un resume especial, tan
especial que vou poñer o artigo completo para que se vexa o gran traballo de
Frutos Fdez. Así trata, en xeral, cada un dos artigos do libro citado. Un
traballo de anos, seguro... Unha marabilla.
Noutros artigos, na maioría, limitareime a facer un
resume. Os interesados e curiosos tendes a referencia do libro en (1).
Sobre o topónimo Ventosela, di Frutos Fdez. (1)
"..."Se vas ó Ribeiro, ó Ribeiro d´Avia/ /Se vas ó Ribeiro vai por
Ribadavia / / Vai por Ribadavia vai por Ventosela.." di así a letra da
cantiga popular máis famosa do Ribeiro. Bastaría paraque o lugar de
Ventosela, da freguesía de San Paio de Ventosela (Ribadavia), que antes foi
San Paio de Castrelo, fose un dos máis coñecidos do Ribeiro. Tamén axuda que
sexa o alcume dun dos gaiteiros de máis sona da historia de Galicia: Xan
Míguez González (1847-1912, "O Ventosela", que naceu, viviu e morreu
neste famoso lugar. Ribeirán de Ventosela, iure sangui, é o profesor
don Xesús Alonso Montero. No obstante, este Ventosela de San Paio non é
único. Hai outro en San Xoán de Ourantes e un Ventoselo en San Fiz do Navío
(San Amaro). E aínda hai tres Ventosela en Galicia, dezasente Ventosa, catro
Ventoso, tres Ventoselo, dous Ventoselle e un Ventoselos. Todos levan o nome
por ser lugares ventosos, derivados do latín ventus ´vento´,
con sufixo abundancial -osus. Este tema de vento tuvo moita pegada na
toponimia e documentalmente xa atopamos vilas Ventosa no século VI. A
Ventosela de San Paio témola rexistrada por primeira vez, que eu saiba, en
documento rexio de Alfonso IX, do ano 1216; un documento que non deixa
dúbidas sobre o carácter que tiña nesa época de vila de propiedade
real:"..in cvauto de Castrelo sub aula Sancti Pelagii villam meam
Ventosellan uocatam.."
"...Una vez máis, Caridad Arias
defende unha interpretación ben diferente. Tanto Ventosa como Ventosela ou
Ventoselo, serían en realidade antrotopónimos derivados dun suposto nome
*Vintosus, pertenecente o numeroso grupo dos que presentan a base
vent- (Ventiacus, Ventilius, Venturius,..), con orixe na divinidade centa
Vindos..."
A Parroquia é San Paio de Ventosela.
Na fotografía
Ventosela. A esquerda Viña Costeira Bodega de O Ribeiro. No
encoro o embarcadeiro que pón de San Paio de Ventosela (Outras fontes están a
decirme que o embarcadeiro é Valdepereira). A esquerda tamén é
Valdepereira.
Na fotografía outrta vista de
Ventosela. Parroquia de San Paio de Ventosela. (Ribadavia-Ourense)
Lugar: San Paio. Parroquia: San Paio de Ventosela.
(Ribadavia-Ourense)
Igrexa e cemiterio de San Paio de Ventosela. No
encoro o embarcadeiro de San Paio de Ventosela.
A igrexa de San Paio presenta unha
boa fábrica barroca. Pertencía ao mosteiro de Oseira, ao que foi cedido polo
rei Sancho IV, aínda conservando, xunto á igrexa, o edificio prioral da Orde.
A súa torre, non excesivamente alta, ten un balcón de cantería e está
cuberta cunha cúpula. Na entrada do atrio interesante coraza de ánimas con
relieve.
Esta igrexa tuvo algúns problemas co
seismo de Lisboa de 1755.
Desde el hai unha gran panorámica sobre o encoro de Castrelo.
Fonte: Ourense Guia Monumental.
Deputación provincial de Ourense. 1997.
Algúns links interesantes sobre esta
igrexa:
Igrexa de San Paio de Ventosela. Galicia máxica.
O seismo de Lisboa de 1755 e a igrexa de San Paio de Ventosela.
Pdf.
Ver páxina 241. Trae a historia desta igrexa con moitos datos.
O peto da Igrexa de San Paio de Ventosela.
Lugar: San Paio. Parroquia: San Paio de Ventosela.
(Ribadavia-Ourense)
Sobre o topónimo San Paio, di Frutos Fdez. (1)
"..."San Paio é outro santo patrón moi común nas nosas
freguesias...dá nome á actual freguesía de San Paio de Ventosela e tamén o
corresponde lugar. Antes foi freguesía de San Paio de Castrelo e así figura
aínda a finais do século XVI; logo, a mediados do XVIII, xa aparece como San
paio de Ventosela., dentro da xurisdición de Ponte Castrelo, señorío do
conde de Monterrei... " A primeira noticia é do ano 1216 é unha doazón
de Alfonso IX.
A igrexa realenga de San Paio foi
concedida polo rei Sancho IV ó mosteiro de Oseira en 1286 para que os frades
do mosteiro tivesen para pan branco. Así dice o texto.
"...O nome de Paio ven do grego
Pelagios a través do latín Pelagius, ámbolos dous co
significado de ´o que navega en alta mar, o mariño´. En castelán
deu Pelayo e en galego Paio..."
Lugar: Sta. Cristina. Parroquia: San Paio de Ventosela.
(Ribadavia-Ourense)
Sobre o topónimo Sta. Cristina, di Frutos Fdez. (1)
"...Trinte e una freguesías e doce lugares de Galicia levan o nome
desta santa e mártir do século III. No Ribeiro temos o lugar de Santa
Cristina de San Paio de Ventosela (Ribadavia), onde está a capela da santa.
Antes perteneceu a freguesía de Santa María de Castrelo, do outro lado do
Miño. Dende mediados do século XVI, cando se produce o derrube da famosa
ponte de Castrelo, ata finais do XIX, cando se construe a nova ponte de
ferro actual, non existía ponte entre os dous lados do río, no inverno
cando as enchentes do río impedían o paso da barca de Portomiro, os
veciños deste lugar tiñan permiso para enterrar ós seus difuntos nos
cemiterios de San Paio, San Xoán de Ribadavia ou San Francisco. A solución
non os debía de satisfacer moito e esa é a razón pola que, anexo á capela,
se habilitou un pequeno espazo que foi utilizado para os enterramentos no
pasado. En 1994, definitivamente, pasou a pertencer a freguesía de San Paio
de Ventosela.
A etimoloxía de Cristina
resulta sinxela, do adxectivo latino christiana ´cristián´, discipula
de Cristo..."
Lugar: Sta. Cristina. Parroquia: San Paio de Ventosela.
(Ribadavia-Ourense)
--o--
(1) Sobre a explicación
dos topónimos, resumo ó que escribe Frutos
Fernández González. no seu sensacional libro "Nomes do Ribeiro",
editado polo
Instituto de Estudios Carballiñenses no ano 2007.
Nota: os textos sobre os
topónimos dos lugares deste traballo están sacados do libro citado en (1)
, resumo feito por
Secundino Lorenzo Fdez e supervisado polo autor do libro.
Felicitar a
Frutos Fernández
Glez. polo seu marabilloso traballo e darlle as grazas por todo ó que
aporta O Ribeiro un libro como o seu.
Volver