O Ribeiro dende O Ceo

  Autor das fotografías : Carlos Miguel Menacho García

Concello de Carballiño.  Ourense.

Mapa copiado do libro DX, Dicionario Xeográfico ilustrado de Galicia.  Tomo 6.

 

Sobre o topónimo Carballiño,  di Frutos Fdez. (1) "...Carballeda, Carballiño e outros son derivados de carballo é un topónimo dos máis  numerosos de Galicia. Hai moitísimas formas de aparecer derivados de Carballeira e Carballo...Non hai unanimidade entre os filólogos da procedencia de Carballo...No caso do nome da árbore podería referirse a unha especie características de terreos rochosos ou ben a dureza da madeira da árbore..."

 

 

Parroquia de San Fiz de O Barón. Carballiño. O Ribeiro. Ourense.

Mapa copiado do libro DX, Dicionario Xeográfico ilustrado de Galicia. Tomo 6

Sobre o topónimo Barón,  di Frutos Fdez. (1) "... Os dous Barón que atopamos no NG están a beira do río do mesmo nome, afluente do Avia que nace preto de Fontaiñas (San Segundo, Cea). Un deles é San Fiz de Barón (Carballiño). O río Barón está documentado como rivulo baraon en  1159 entre outros... De novo poderíamos atoparnos diante dunha raíz precéltica *B-r  ´ auga ´ pero Bascuas considera Varón derivado  da raíz indoeuropea  *Awer ´ auga, mollar, chover ´  que estaría detrás do ´Var-/ Bar de Vara, Varón,  Barosa, etc.  Neste caso o topónimo complétase  con sufixación  -one, on  característica dos ríos de curso alto cando son pequenos...". Sigue Frutos escribindo sobre Barón, xa que presenta dúbidas...

 

NG: é o nomenclátor de Galicia. Xunta de Galicia.

 

 

San Fiz de Barón. O Carballiño

 

 

Igrexa Parroquial de San Fiz de O Barón

Coordenadas: 42°23'43.77"N 8°6'11.27"W

Altitud: 244 m

https://www.romanicodigital.com/.../ourense_Bar%C3%B3n%2C...

 

Igrexa Parroquial de San Fiz de O Barón

 

O Barón Pequeno. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

O Barón Pequeno. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Bifós. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Sobre o topónimo Bifós,  di Frutos Fdez. (1) "...De novo estamos ante un topónimo único en Galicia, topónimo sobre o que, ademais, non encontro na bibliografía explicación algunha sobre  a súa orixe. A referencia máis antiga do lugar de Bifós está nun documento da colección diplomática de Oseira do ano 1269...Máis tarde aparece como Bifoes e Bifos nos apeos de Acibeiro.

O prefijo Bi- parece claro que é numeral latino referente a dúas unidades, sobre todo atendendo ó plural dos Biffoes. Pero que son os *foes?. Non resulta fácil dar unha resposta, pero podería estar relacionado con un antigo *Bi-fossa, co significado de dúas fosas. Fossa vén de fossus, participio pasado de fodio ´cavar ´, referido polos autores clásicos para referirse a cava das viñas, por eso non desbotaría algunha relación con este labor agrícola. No obstante, a primeira acepción parece máis apropiada para o lugar, situado sobre dous fosos por onde discurren senllos regos que van desembocar ó río Barón, no fondo do val..."

 

Cabana. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Sobre o topónimo Cabana,  di Frutos Fdez. (1) "...cabana, cabanas, Cabanela son topónimos moi frecuentes en Galicia...Todos estos topónimos derivan do latín tardio capanna ¨cabana ou choza ´, unha voz de orixen celta que se integrou solidamente no léxico latino e que evolucionou en galego a cabana, construción pequena que serve, en xeral, para garda-lo gando, productos agrícolas ou apeiros de labranza...É topónimo moi antigo coa forma actual pois xa se atopou en 745.

 

O Campo. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Cima de Vila. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Covela. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Sobre o topónimo Covela,  di Frutos Fdez. (1) "...Covela e Covelo...Trátase de topónimos que xa aparecen en épocas moi temperás coa forma actual, temos un Covelo xa no ano 572...Todos estos proceden do latín covum ´cova ´  variante arcaica  de cavum ´oco, baleiro ´. Covelo e Covela son diminutivos de cova. O Covela de Barón está de costas o monte, pero fai referencia a depresión onde se atopa, no fondo do val. Non hai que esquecer que cova tamén é sinónimo de  burata ou fosa...Os veciños de Covela tamén falan de cuvela. Este peche de vogal é moi frecuente..." 

 

Covela. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Elfe. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Sobre o topónimo Elfe,  di Frutos Fdez. (1) "...O NG soamente recolle dous lugares con este nome. Un en Arcos (Chantada), A Elfe,  e outro en Barón (o Carballiño), Elfe. O artigo feminino de A Elfe de Chantada danos  unha pista para a interpretación etimolóxica...Nun protocolo notarial do Carballiño de 1887 atopo a un tal "Valentín García Vázquez  vecino de la Elfe", proba clara que o Elfe de Barón tamén era A Elfe. Viría polo tanto o topónimo do xenitivo dun antigo posesor chamado Adelphus, nome latino que o significado de ´irmán´ e que atopamos rexistrado na onomástica medieval galega con formas de Adelfus/Adelfius/Adelfo..."

 

Fonteantiga. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Lodeiro. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Sobre o topónimo Lodeiro,  por certo hai Lodeiro e Lodairo e Frutos neste artigo estuda a diferencia, no caso Lodeiro de Barón teno moi claro e  di Frutos Fdez. (1) "... Lodairo sempre é fitonímica, por derivar dun *Lotariu, mentras que no topónimo Lodeiro, derivado dun *Lotanariu, conflúen co fitotopónimo probables derivados de Lutum ´lodo ´. Non parece ter dúbida no caso de Lodeiro de San Fiz de Barón, solar  do antigo pazo dos Reinoso, que se refire a calidade do solo, lameiro...

 

 

Sarandín. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

Sobre o topónimo Sarandín,  di Frutos Fdez. (1) "...Este pequeno lugar de Sarandín, na freguesía de San Fiz do Barón (O Carballiño) , é outro dos topónimos únicos do NG...o lugar levaría o nome dunha antiga paraxe non habitada...na documentación antiga non aparece ningunha referencia..." Despois de varias suposicións Frutos na súa parte final escribe..."...Este Sarandín lévame a pensar  que si poderían  estar relacionados co sero latino a través do participio presente do verbo serer, * seren, serentis...de acordo con esta interpretación, Sarandín sería ´o sementado ´, moi consistente semánticamente se atendemos a realidade do término, unha illa de terra cultivable no medio do monte..."

 

NG: Nomenclátor de Galicia. Xunta de Galicia.

 

 

Souto. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

A Veiga. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

O Campo, Covela e A Veiga. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

O Campo, Covela e A Veiga. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

O Campo, Covela e A Veiga. San Fiz de Barón. (O Carballiño).

 

--o--

(1) Sobre a explicación dos topónimos, resumo ó que escribe Frutos Fernández González. no seu sensacional libro "Nomes do Ribeiro", editado polo  Instituto de Estudios Carballiñenses no ano 2007.

(1b) Neste caso utiliza o libro Nomes do Ribeiro editado no 2023 por Andavira Editora, onde presenta moitos vocábulos correxidos, un deles é Cubilledo , aparte un estudio profundo  dos nomes das castas de uvas e doutros vocábulos característicos do Ribeiro. Si queredes profundizar un pouco sobre esta nova publicación de Frutos Fernández podedes ver este link.

 

Nota: os textos sobre os topónimos dos lugares deste traballo están sacados do libro citado en (1) e (1B) , resumo feito por Secundino Lorenzo Fdez e supervisado polo autor do libro. 

Felicitar a Frutos Fernández Glez. polo seu  marabilloso traballo e darlle as grazas por todo ó que aporta O Ribeiro un libro como o seu.

 

 

 

Volver