O Ribeiro dende O Ceo
Autor das fotografías : Carlos Miguel Menacho García
Concello de Leiro. O Ribeiro. Ourense.
Mapa copiado do libro DX, Dicionario Xeográfico ilustrado
de Galicia.
Sobre o topónimo Leiro, di Frutos Fdez. (1)
"...O lugar de Leiro que pertencía antigamente a freguexía
de de Lebosende, da nome a parroquia de San Pedro de Leiro dende o ano
1956., e o concello de Leiro desde 1836...É un lugar antigo xa figura no
testamento do abade Pelagio do ano 1158...".Sobre a súa etimoloxía
escribe Frutos dúas versións, é decántase pola versión de Bascuas,
que resumo. "...Bascuas defende que Leiro é un celtismo derivado de
*Lar ´terra plana´, detrás tamén do irlandés antigo lar ´terreo´ou
do galés llawr ´chan´. En galego , a través da forma medieval
Laria , teríamos Leira, co mismo significado de ´finca
ou terra plana´... Leiro tería connotacións de tamaño con
respeto a Leira, sería unha leira grande..."
Parroquia de San Miguel de Lebosende. Leiro.
O Ribeiro. Ourense.
Mapa copiado do libro DX, Dicionario Xeográfico ilustrado
de Galicia. Tomo 14
Sobre o topónimo Lebosende, di Frutos Fdez. (1)
"...É unha das freguesias más importantes do Ribeiro de Avia, tanto por
riqueza como por número de veciños. Pertencia no antigo rexime a xurisdición de
San Clodio de Ribeiro de Avia; logo tras a constitución dos novos concellos en
1835, pasou ao concello de Leiro, que leva o seu nome polo do lugar de Leiro, que
pertencía a propia freguesía de Lebosende. Foi así ata o ano 1956, cando Leiro
se segregou a efectos relixiosos o constituirse a parroquia de San Pedro de
Leiro.
Como topónimo é un antrotopónimo: unha antiga villa
*leovesindi, xenitivo do nome xermánico Leovesindus. A
primeira referencia de Lebosende aparece no diploma fundacional de San Clodio do
ano 928..."
Parroquia de San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense.
Igrexa de San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
Coordenadas: 42.37695555, -8.131697222
Altitude: 207 m
https://arteviajero.com/articulos/san-miguel-lebosende/
Igrexa de San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
Sobre á Igrexa de San Miguel de Esposende. Igrexa gótica do século XVI.
Eira de Mouros. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro.
Ourense
Sobre o topónimo Eira dos Mouros, di Frutos Fdez. (1),
moitas cousas, xa que por un lado fala de Eira e Aira e por outro fala e
moito dos mouros, ponme moio dificil facer un resumen desta dous cousas e
dende logo ser breve e moito menos conciso. Algo vou facer por suposto:
"...Sobre Eira
e tamén Aira
son topónimos que xunto con outros teñen en común todos que proceden da voz
lativa area,
á súa vez do grego´terra´que deu eira e aira
en galego. Como voz común deu a acepción máis frecuente nos
dicionarios é a de lugar onde se realizaban os labores da malla.
Eladio Rodríguez tamén recolle o significado de terreo onde
se sementan hortalizas. Tal vez esta sexa a máis adecuada para o
Ribeiro...parece que ómáis habitual é que no Ribeiro a malla se realizace nunha
laxa malladora...
Sobre de Mouros escribe Frutos casi tres páxinas, citando
por suposto entre outros moitos lugares Eira de Mouros de lebosende,
dice: "...No Ribeiro está Eira de Mouros un fermoso e agarimado lugar da
freguesía de Lebosende que domina todo o val de Leiro...Figura documentado no
século XIII, Resulta común en Galicia que aparezca asociado a antigos
Castros. Así aparece en Lebosende pois o lugar e xusto debaixo do Monte do
Castro..."
A partir desta afirmación estudia a
asociación que se fai en Galicia entre os castros e os mouros, asociación
imposible xa que os mouros chegaron moito despois; esto leva a Frutos a estudiar
outros camiños que ó levan os seres míticos ó estudiar o orixen desta
palabra. Despois de moito analizar e escribir conclue que os mouros seguramente
sexan os donos dos tesouros de Galicia e conta unha anécdota que lle pasou a un
amigo seu e a Moura da Cova de Laias, un relato moi curioso e un
final sorprendente polo práctico e a conclusión á que chega. Dixen que iba ser
breve, polo tanto remito ao lector a que se faga co libro que aparece na nota
(2) e que foi publicado recentemente en xuño de 2023. Merece a pena, disfrutas
destas e outras moitas cosas do Ribeiro e dos seus topónimos...
A Fervenza. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
A Groba. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
Sobre o topónimo A Groba, di Frutos Fdez. (1)
"...Deriva do gótico grova,
que significa fondal depresión ou encañada. En A
Groba de Lebosende, di Frutos, da que se ten noticias dende
1251, estivo ata 1835 o priorato máis importante do Mosteiro de San
Clodio. Aínda se conserva o vetusto edificio que, despois da desamortización,
foi durante bastantes anos casa consistorial e cárcere do concello de Leiro..."
Lebosende.. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
Lebosende.. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
Osebe. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
Sobre o topónimo Osebe, di Frutos Fdez. (1)
"...e na segunda mitade do século XVI xa contaba, Osebe de San miguel
de Lebosende, con vintetrés veciños.. Aquí tivo unha das granxas do Ribeiro o
mosteiro de Acibeiro. Algúns dos foreiros de lugares próximos ó mosteiro tiñan
como obriga transportar o viño desde a granxa de Osebe, ou desde a de Cameixa,
ata o mosteiro...
O nome de Osebe deriva dun antigo posesor de nome
Eusebius...xa en 1259 atopamos a forma definitiva..."
Ribeira. San Miguel de Lebosende. Leiro. O Ribeiro. Ourense
--o--
Nota 1: moitos dos textos sobre os
topónimos dos lugares deste traballo están sacados do libro de Frutos
Fernández González, "Nomes do Ribeiro", editado polo
Instituto de Estudios Carballiñenses no ano 2007. Resumo feito por
Secundino Lorenzo Fdez, e supervisado polo autor do libro.
(1b) Posteriormente, a partires de
xullo de 2023, utilizo o libro
Nomes do Ribeiro editado en xuño de 2023 por Andavira Editora, onde presenta
algúns
vocábulos novos e outros ampliados, aparte un estudio profundo
dos nomes das castas de uvas e doutros vocábulos característicos do Ribeiro. Si
queredes profundizar un pouco sobre esta nova publicación de Frutos Fernández
podedes ver este link.
Nota 2: os textos sobre os
topónimos dos lugares deste traballo están sacados, polo tanto, dos libros citado en (1)
e (1B)
, resumo feito por
Secundino Lorenzo Fdez e supervisado polo autor do libro.
Felicitar a
Frutos Fernández
Glez. polo seu marabilloso traballo e darlle as grazas por todo ó que
aporta O Ribeiro un libro como o seu.
Volver